Sędzia, prokurator, adwokat, prawnik, radca prawny, notariusz, komornik, jak i bankowiec, finansista czy księgowy, a także nauczyciel akademicki, to osoby, które charakteryzuje wysokie wykształcenie, specjalistyczna wiedza w swojej dziedzinie oraz uznanie w społeczeństwie.

Co w przypadku, gdy te osoby zawarły kredyt hipoteczny waloryzowany do franka szwajcarskiego?

Czy można je traktować jak konsumenta, który zawarł powyższą umowę kredytową z przedsiębiorcą, tj. bankiem? Czy takie osoby spełniają kryteria definicji konsumenta z art. 22(1) Kodeksu cywilnego?

 

1. Pojęcie konsumenta

Zgodnie z definicją kodeksową – za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsumentem może być wyłącznie osoba fizyczna – nie może więc nim być osoba prawna ani tzw. ułomna osoba prawna. Konsumentem jest osoba, która dokonuje czynności prawnej z przedsiębiorcą.

Konsumentem można być wyłącznie w zakresie czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z własną działalnością gospodarczą lub zawodową.

Kryterium decydującym jest brak bezpośredniego związku danej czynności z wymienioną działalnością, a nie to, czy taka działalność jest w ogóle prowadzona przez osobę dokonującą czynności prawnej. Do uznania, że mamy do czynienia z konsumentem, wystarczy brak bezpośredniego związku czynności z działalnością gospodarczą lub zawodową, a istnienie pośredniego związku nie wyklucza zatem uznania danej osoby za konsumenta.

Na gruncie powyższych rozważań, oznacza to, że adwokat podpisujący umowę kredytową z bankiem, której celem jest budowa domu jednorodzinnego, w którym zamierza mieszkać z rodziną – uznany zostanie za konsumenta, gdyż brak właśnie bezpośredniego związku czynności prawnej z działalnością zawodową będzie kryterium decydującym o przyznaniu mu statusu konsumenta.

Natomiast jeżeli, adwokat prowadzący kancelarię, występowałby na gruncie tej umowy jako przedsiębiorca prowadzący kancelarie adwokacką „Advocati” Jan Kowalski, a celem byłaby budowa budynku kancelarii prawnej, bezpośredni związek zadecydowałby o fakcie, że to umowa pomiędzy przedsiębiorcami.

Co więcej, obie strony czynności prawnej, w szczególności zaś strona profesjonalna jaką jest bank, powinna badać czy oznaczenie strony w umowie jest prawidłowe. Jeżeli bank uważa, że dokonał czynności prawnej z przedsiębiorcą, dlaczego nie dopełnił obowiązku prawidłowego jego oznaczenia w komparacji umowy.

 

2. Kwalifikacja danej osoby jako konsumenta a stan jej wiedzy

Dla celów ustalenia, czy mamy do czynienia z konsumentem, jest wiedza danej osoby co do przysługujących jej praw lub co do materii, której dotyczy transakcja. Bez znaczenia jest wiedza danej osoby, co do przysługujących jej praw lub co do materii, której dotyczy transakcja z przedsiębiorcą. Konsumentem może być zatem zarówno specjalista z zakresu prawa konsumenckiego, jak i osoba, która ma taką wiedzę o rzeczach lub usługach, które świadczy jej przedsiębiorca, jak on sam, lecz dokonuje czynności poza zakresem działalności gospodarczej lub zawodowej. Wyodrębnienie kategorii konsumentów jest bowiem dokonane ze względu na ich strukturalną słabość rynkową, nie zaś w zależności od stanu wiedzy lub świadomości konkretnych podmiotów.

 

3. Konsument na rynku finansowym

Konsumentem na rynku usług finansowych jest osoba fizyczna spełniająca przesłanki z art. 22(1) k.c. (np. nabywająca produkty finansowe, korzystająca z usług inwestycyjnych), tj. dokonująca czynności prawnej z przedsiębiorcą rynku finansowego w celu niezwiązanym bezpośrednio z wykonywaną działalnością gospodarczą lub zawodową.

Na gruncie k.c. o posiadaniu tego statusu decyduje spełnienie formalnych elementów kodeksowej definicji, która jest pozbawiona przesłanek jakościowych lub subiektywnych. Pojęcie konsumenta ma charakter obiektywny i należy je oceniać w świetle kryterium funkcjonalnego, ustalając, czy dana czynność prawna pozostaje poza zakresem wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej. Bez znaczenia dla zastosowania definicji konsumenta jest cel lub motyw danej czynności, np. działanie celem osiągnięcia zysku, pomnożenia majątku, odniesienia korzyści podatkowych. Spełnienie przesłanek art. 22(1) k.c. nie zależy od zasobności konsumenta – będzie nim zarówno osoba uboga, jak i zamożna.

Nie mają znaczenia okoliczności takie jak „niekonsumencki” charakter czynności prawnej, wysokie kompetencje merytoryczne konsumenta, jego doświadczenie czy też świadome podejmowanie ryzyka.

Przesłankę kodeksowej definicji spełnia zawarcie przez konsumenta umowy pożyczki hipotecznej waloryzowanej w obcej walucie, przeznaczonej na dowolny cel, niezwiązany z działalnością gospodarczą lub zawodową (zob. wyr. SN z 1.3.2017 r.).

 

Osoby wykonujące zawód prawniczy lub ekonomisty też są konsumentami! 

 

Zgodnie z powyższymi ustaleniami należy przyjąć, iż powinny one zostać zakwalifikowane jako konsumenci
w przypadku zawarcia umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego do CHF. Spełniają one bowiem kodeksową definicję konsumenta, każdy jej element:

1. są osobami fizycznymi,
2. dokonują czynności prawnej z przedsiębiorcą (zawarli umowę kredytu hipotecznego z bankiem),
3. przedmiotowa czynność nie jest związana bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową.

Co więcej, specjalizacja z zakresu prawa konsumenckiego lub finansowego ani wiedza o produkcie w ich przypadku (przede wszystkim – osób wykonujących zawody prawnicze lub nauczycieli akademickich) nie jest wystarczająca co do przysługujących im praw lub co do materii, której dotyczy transakcja z przedsiębiorcą (nawet, jeśli byliby specjalistami lub posiadali wymaganą wiedzę o produkcie, należałoby im nadać status konsumenta, gdy czynność prawna nie byłaby związana bezpośrednio z ich własną działalnością gospodarczą lub zawodową).

Z kolei, wysokie kompetencje oraz doświadczenie życiowe nie mogą być przyczyną odmowy nadania pozycji konsumenta, którego status jest obiektywnie spełniony poprzez kumulatywne zrealizowanie przesłanek zgodnie z art. 22(1) k.c.

 

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (t.j. Dz.U.2016.380);
2. Komentarz do art. 22(1) Kodeksu cywilnego red. Osajda 2019, wyd. 22.;
3. Wyr. SN z 1.3.2017 r.